Thống đốc California cùng Tổng thống Trump đang có cuộc tranh luận quyết liệt về vấn đề thẩm quyền liên quan đến Vệ binh Quốc gia - đơn vị quân đội thuộc địa phương nhưng do Nhà Trắng cử đi để đối phó với các vụ biểu tình tại Los Angeles.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 7/6 đã ký một bản ghi nhớ nhằm điều động 2.000 quân nhân thuộc Lực lượng Vệ binh Quốc gia tạibang California đến Los Angeles, thành phố được biết đến là nơi định cư của nhiều người di dân, mà không cần sự đồng ý hoặc đề xuất nào từ Thống đốc California Gavin Newsom.
Thống đốc Newsom đã nhanh chóng bác bỏ quyết định đó. Cùng với Tổng Chưởng Lý Rob Bonta, ông nộp đơn khiếu nại lên tòa án liên bang tại San Francisco nhằm yêu cầu thẩm phán ngăn chặn việc huy động lực lượng Vệ binh Quốc gia do Tổng Thống đưa ra, cho rằng đây là sự vi phạm quyền hạn của tiểu bang được đề cập trongTu chỉnh án Thứ Mười của Hiến Pháp Hoa Kỳ.
Sau đó, Bộ Quốc phòng thông báo rằng Tổng thống Trump đã phê chuẩn việc triển khai thêm 2.000 quân nhân thuộc Lực lượng Vũ trang Dự bị đến khu vực, mặc dù có sự phản đối của Thống đốc Newsom. Hành động này chắc chắn sẽ đẩy mạnh tranh cãi pháp lý giữa chính phủ liên bang dưới sự lãnh đạo của ông Trump và Chính quyền tiểu bang California về vấn đề kiểm soát lực lượng Vệ binh Quốc gia - một đơn vị quân đội đặc thù tại Hoa Kỳ.
Đây không phải là lần đầu tiên Tổng Thống Trump huy động lực lượng Vệ Binh Quốc Gia để ứng phó với các cuộc biểu tình. Trong năm 2020, sau khi anh George Perry Floyd, một người Mỹ gốc Phi, qua đời vì hành vi trấn áp của cảnh sát ở Minneapolis, ông đã đề nghị nhiều vị thống đốc cử quân đội đến Washington D.C. nhằm giải quyết đợt bất ổn xã hội nổ ra mạnh mẽ. Rất đông thống đốc đã chấp thuận và phái Vệ Binh Quốc Gia tới khu vực này.
Lần này, Tổng thống Trump một lần nữa trực tiếp đảm nhận việc quản lý và triển khai Lực lượng Vệ binh Quốc gia tạibang California trái với mong muốn của Thống đốc Newsom, vốn được coi là tư lệnh tối cao của đơn vị này trong phạm vi lãnh thổ của mình.
Lực lượng Vệ binh Quốc gia được lập nên vào năm 1636, ban đầu chỉ là những nhóm tự vệ tại bang Massachusetts. Sau đó, họ phát triển thành một đơn vị có cơ cấu tổ chức rõ ràng hơn nhờ Đạo luật Dân quân năm 1903. Qua hai cuộc Thế Chiến, vai trò của Vệ binh Quốc gia càng thêm vững chắc và cuối cùng trở thành một phần không thể thiếu trong quân đội Hoa Kỳ.
Dữ liệu gần đây nhất từ Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cho thấy đến năm 2023, lực lượng Vệ binh Quốc gia bao gồm tổng cộng 431.291 thành viên, với Lục quân Vệ binh Quốc gia đóng góp 326.317 chiếnbinh và Không quân Vệ binh Quốc gia có 104.974 nhân sự.
Đa số thành viên của Vệ binh Quốc gia đều đang đảm nhiệm vai trò trong lĩnh vực dân sự và đã trải qua quá trình đào tạo sơ cấp trước khi chính thức trở thành phần tử của đơn vị này. Họ vẫn tiếp tục thực hiện trách nhiệm hàng ngày giống như bất kì công dân nào khác, nhưng cũng dành thời gian cho các buổi huấn luyện cố định, thông thường là một lần mỗi tháng vào dịp cuối tuần, cùng với một chuỗi huấn luyện liên tục kéo dài khoảng 14 ngày mỗi năm.
Thường thì họ làm việc dưới sự lãnh đạo và quản lý của thống đốc bang, với nguồn tài trợ đến từ chính phủ địa phương. Dẫu vậy, lực lượng Vệ binh Quốc gia thỉnh thoảng lại được chuyển giao cho thực hiện những công tác mang tính chất liên bang. Khi xảy ra tình huống như thế này, dù rằng họ vẫn nằm trong phạm vi điều khiển củabang, kinh phí để duy trì hoạt động lại xuất phát từ ngân sách trung ương.
Hiện tượng này xuất phát từ bản chất độc đáo của lực lượng Vệ binh Quốc gia. Thường ngày, họ được coi là "lực lượng quân sự thuộc tiểu bang," luôn trong tư thế hỗ trợ đối phó với thảm họa tự nhiên và các trường hợp khẩn cấp dưới quyền chỉ huy của thống đốc.
Thống đốc còn có quyền gọi quân đội thuộc Lực lượng Vệ binh Quốc gia vào hoạt động nhằm giúp đỡ các cơ quan thực thi luật lệ trong những trường hợp đặc biệt để duy trì trật tự nội bộ của tiểu bang.
Nhưng vì Vệ binh Quốc gia thuộc lực lượng quân đội Hoa Kỳ, họ có khả năng bị triệu tập để thực thi các sứ mệnh liên bang theo yêu cầu từ tổng thống. Khi đảm nhận những trách nhiệm liênbang này chẳng hạn như tham chiến tại nước ngoài hoặc duy trì an ninh công cộng, họ sẽ nằm dưới quyền kiểm soát của tổng thống cùng với Bộ Quốc phòng.
Đạo luật Posse Comitatus ban hành năm 1878 quy định rằng không được sử dụng Lực lượng Vệ binh Quốc gia cùng những đơn vị quân đội Hoa Kỳ trong vai trò thực hiện pháp luật đối với người dân nước này. Thế nhưng, Tổng thống vẫn có quyền áp dụng Đạo luật Dân biến để huy động cả quân đội lẫn vệ binh quốc gia khi cần giải quyết tình trạng nổi dậy hoặc hỗn loạn ở khu vực nội địa.
Khi yêu cầu các thống đốc gửi Vệ binh Quốc gia tới thủ đô vào năm 2020 để đối phó biểu tình, Tổng thống Trump đã đe dọa kích hoạt Đạo luật Nổi loạn. Song bộ trưởng quốc phòng Mark Esper khi đó phản đối, cho rằng đạo luật chỉ nên được áp dụng "với những tình huống khẩn cấp và nghiêm trọng nhất".
Cuối cùng, trong thời gian làm tổng thống nhiệm kì thứ nhất, ông Trump không hề sử dụng Đạo luật Nổi loạn.
Ông Trump đã không trích dẫn Đạo luật Dân quân khi chỉ thị đưa lực lượng Vệ binh Quốc gia của California đến ứng phó với các cuộc biểu tình tại Los Angeles vào cuối tuần trước. Thay vì vậy, ông sử dụng một quy định khác có tính năng tương tự, cho phép Tổng thống kiểm soát Vệ binh Quốc gia trong những hoàn cảnh cụ thể như thế này.
Luật này cấp quyền cho Tổng thống Hoa Kỳ đưa Vệ binh Quốc gia vào sự điều khiển trực tiếp bởi chính phủ trung ương với ba tình huống cụ thể: khi nước Mỹ phải đối mặt với việc bị tấn công hoặc đe dọa từ bên ngoài; khi xảy ra bạo động hay dấu hiệu sắp diễn ra cuộc nổi dậy nhằm chống lại nhà cầm quyền; hoặc lúc tổng thống không còn khả năng duy trì thực thi pháp luật dựa trên nguồn lực cảnh sát và tuần tra truyền thống.
Tuy vậy, đạo luật này cũng nêu rõ rằng Tổng thống cần thi hành lệnh đó thông qua sự hỗ trợ của các thống đốc tiểu bang.
Ông Trump nhấn mạnh việc nắm quyền kiểm soát Vệ binh Quốc gia California là cần thiết để "giải quyết tình trạng vô pháp luật" ở Los Angeles, Thống đốc Newsom lại cho rằng động thái của Tổng thống "nhằm gây căng thẳng có chủ đích và chỉ làm leo thang tình hình".
Hành động của ông Trump là lần đầu tiên sau những năm 1960 mà chính quyền Mỹ huy động lực lượng Vệ binh Quốc gia mà không có sự đồng ý của các thống đốc tiểu bang, vi phạm nguyên tắc vốn đã được tôn trọng trong thời gian dài.
Diễn biến này cũng làm dấy lên lo ngại trong giới quân sự Mỹ về nguy cơ lực lượng quân đội bị cuốn vào tranh cãi giữa chính phủ liên bang và chính quyền cấp bang, điều mà họ luôn cố tránh.
Theo thiếu tướng Paul Eaton, người từng tham gia chiến dịch của Mỹ ở Iraq, cuộc đấu pháp lý về lệnh điều Vệ binh Quốc gia tới Los Angeles có thể khiến hình ảnh của quân đội trở nên rất tệ trong mắt công chúng.
Thêm vào đó, ông Eaton cảnh báo rằng việc điều động binh sĩ mặc đồng phục cưỡi ngựa hay ngồi trên xe tăng, cầm súng đối diện với đám đông tuần hành có thể tạo nên phản ứng ngược trong công chúng.
Geoffrey DeWeese, cựu thẩm phán quân đội Mỹ, hiện là giám đốc pháp lý tại Viện Tư pháp Quân sự Quốc gia, bày tỏ lo ngại về cách thức Vệ binh Quốc gia được sử dụng ở Los Angeles. Tuyên bố từ Tổng thống Trump nêu rõ Vệ binh Quốc gia sẽ đóng vai trò hỗ trợ, bảo vệ các nhân viên Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) tiến hành các chiến dịch truy quét người nhập cư trái phép.
Điều này nhiều khả năng đồng nghĩa với việc vệ binh sẽ đi cùng ICE trong các cuộc đột kích, bắt giữ người nhập cư tại nhà dân hay cơ sở kinh doanh, DeWeese cho hay.
“Cả ICE lẫn Lực lượng Vũ trang Quốc gia đều mặc đồ tác chiến mầu xanh lá cây có vân rừng, đeo khẩu súng, vì thế cư dân làm sao phân biệt nổi giữa họ? Thông điệp nào sẽ được truyền tải khi tất cả mọi thứ bạn nhìn thấy chỉ toàn là những con người trong bộ đồng phục, tay cầm vũ khí, đội nón bảo hiểm, kính chống đạn và thậm chí còn đeo cả mặt nạ phòng hơi độc?” Ông ấy nói.
Giáo sư Steve Vladek, người có chuyên môn trong lĩnh vực luật quân sự và an ninh quốc gia tại Trung tâm Luật Đại học Georgetown, đã nêu rõ rằng các thành viên của Lực lượng Vệ binh Quốc gia đóng tại Los Angeles không được phép tiến hành công tác tuần tra hoặc thực thi pháp luật vì Tổng thống Trump vẫn chưa áp dụng Đạo luật Dân biến Quân.
Ông nhận định rằng hành động của Tổng thống là một vấn đề đáng kể nhưng không phải là sự gia tăng căng thẳng hoặc lạm dụng quyền lực quá mức như nhiều người e ngại, ít nhất là vào lúc này.
"Quân nhân của lực lượng Vệ binh Quốc gia sẽ không được thực hiện những nhiệm vụ mà các sĩ quan thuộc cơ quan thi hành pháp luật như ICE có thể tiến hành. Dựa trên Đạo luật Posse Comitatus, vệ binh quốc gia bị hạn chế rất nhiều về việc họ có thể làm một cách hợp pháp so với các đặc vụ ICE," ông Vladeck cho biết.
Hạ nghị sĩ Cộng hòa Kevin Kiley nhận xét về quyết định huy động lực lượng Vệ binh Quốc gia của ông Trump, cho rằng Tổng thống đã “chọn cách bảo vệ các sĩ quan liên bang và cư dân ở Los Angeles khi Thống đốc Newsom không chịu thực hiện nhiệm vụ này”.
Quân đội Vệ binh Quốc gia được huy động không phải do đề xuất từ các quan chức bang California, mà là vì lệnh trực tiếp từ Tổng thống Trump. Thống đốc Gavin Newsom cùng với lãnh đạo ở Los Angeles đã chọn không can thiệp nhằm tránh việc tình hình thêm tồi tệ trước những cố gắng tái lập kỷ cương", Hạ viện viên Cộng hòa Doug LaMalfa cho biết trên nền tảng mạng xã hội X. "Việc này diễn ra bởi một số nhà chính trị đang chú trọng đến lợi ích cá nhân nhiều hơn trách nhiệm đối với cộng đồng.
Tôi hậu thuẫn cho lực lượng Vệ binh Quốc gia, Bộ An ninh Nội địa (DHS) cùng tất cả các sĩ quan cảnh sát đang thực thi công vụ tại hiện trường nhằm đảm bảo an toàn cho người dân và tài sản, trong khi đó các lãnh đạo bang California lại ẩn mình phía sau những buổi họp báo và tìm cách quy trách nhiệm, ông ấy bổ sung như vậy.
Hạ nghị sĩ Vince Fong nhấn mạnh Tổng thống Trump "đang hành động để khôi phục luật pháp và trật tự, trong khi giới lãnh đạo địa phương từ chối thừa nhận hậu quả từ những chính sách thất bại của họ".
Một thượng nghị sĩ thuộc Đảng Cộng Hòa tại California cũng đã chia sẻ ý kiến về các cuộc tuần hành này mà không đề cập trực tiếp đến quyết định của Tổng thống Trump triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia.
"Biểu tình ôn hoà là một quyền lợi, tuy nhiên các hành động phạm pháp, mang tính hận thù hoặc bạo lực hoàn toàn bị bác bỏ vì nó trái với tinh thần của đất nước Mỹ," đại biểu Young Kim chia sẻ trên X.
Vũ Hoàng (Theo CBS News, Guardian, AFP, Reuters, Al Jazeera )
Đọc bài gốc tại đây .